فاطمه تورنگ
دانشجوی دکترای سیاست‌گذاری تغذیه
در همه جای دنیا نوشیدنی‌ها بخش مهمی از تغذیه انسانها را تشکیل میدهند. نوشیدنیهای مصرف شده در هر منطقه با فرهنگ آن منطقه ارتباط تنگاتنگ دارند. اما گذر زمان و تأثیرپذیری از فرهنگ سایر کشورها موجب تغییر در نوع نوشیدنیهای هر منطقه میشود. نوشیدنیهای متعددی از دیرباز در فرهنگ و تمدن ما جای داشتند که سلامتی بخش بودند، مثل انواع نوشیدنیهای لبنی، چای و دم‌نوش‌ها و یا نوشیدنیهایی که با عرقیات سنتی ما تهیه میشدند. اما برخی نوشیدنی ها بهویژه نوشیدنیهای صنعتی که امروزه در کشور ما رواج بیشتری یافته‌اند، سلامتی ما را تهدید میکنند. در این شماره به مضرات مصرف نوشیدنیهای الکلی می‌پردازیم و در شماره بعد نوشیدنیهای صنعتی بهخصوص انواع حاوی شکر افزوده را مورد بحث قرار می دهیم.
با وجود اینکه اثرات زیان‌بار مصرف نوشیدنیهای الکلی روز به روز بیشتر مشخص میشود، اما متأسفانه امروزه مصرف نوشیدنیهای الکلی در بیشتر نقاط دنیا و از جمله ایران در حال افزایش است. ارتباط مصرف الکل با سرطان دهان، حلق، حنجره، مری و کبد ثابت شده است. مصرف الکل اگر با مصرف تنباکو و یا سیگار کشیدن همراه شود، موجب افزایش چند برابر خطر سرطان دهان، حنجره و مری میشود. مصرف الکل به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم خطر سرطان را افزایش میدهد. خطر مستقیم همان تأثیر سرطان بر دستگاههایی مثل گوارش است که از آن‌ها عبور می‌کند و نیز ارگان‌هایی که در آن‌ها متابولیزه میشود. به‌علاوه، الکل موجب افزایش رفتارهای پرخطری میشود که علاوه بر مشکلات اجتماعی، موجب افزایش احتمال حوادث بهویژه تصادفات رانندگی میشود. مصرف الکل با کاهش هوشیاری فرد، موجب افزایش رفتارهای نادرستی میشود که مواجهه با عوامل سرطان‌زایی مثل ویروس هپاتیت و ویروس زگیل تناسلی را افزایش میدهد. هر دوی این ویروس‌ها ممکن است موجب سرطان شوند.
شواهد زیادی حاکی از اثر مصرف الکل بر افزایش خطر سرطان پستان است. الكل احتمالاً با افزایش استروژن و دیگر هورمون‌های در گردش، خطر سرطان پستان را افزایش میدهد. به‌علاوه، اثر مستقیم الکل و متابولیت‌های آن بر بافت پستان هم در ایجاد سرطان مؤثر است. مصرف زیاد الکل موجب کمبود موادمغذی از جمله فولات، ویتامین C و ویتامینE میشود، این ویتامین‌ها در کاهش خطر سرطان مؤثرند و بنابراین کمبود آن‌ها خطر ایجاد سرطان را افزایش میدهد. به‌علاوه، الکل حلّال برخی سموم سرطان‌زاست. خطرات ناشی از مصرف نوشیدنیهای الکلی در زنان بیشتر است، زیرا جثه کوچک‌تری دارند و بنابراین میزان توزیع الکل مصرفی به ازای وزن بالا می‌رود، به‌علاوه متابولیسم الکل در آن‌ها آهسته‌تر است.
اگر چه مصرف زیاد الکل، خطر بیماری‌های قلبی–عروقی را افزایش میدهد، گفته میشود که مصرف مقادیر پایین نوشیدنیهای الکلی همراه با کاهش خطر بیماری‌های قلبی–عروقی است. اما به دلیل خطری که در ایجاد سایر بیماری‌ها بهویژه سرطان دارد، توصیه نمی‌شود که از آن به‌عنوان یک نوشیدنی پیشگیری کننده استفاده شود. در واقع استفاده از الکل برای پیشگیری مصداق همان ضرب‌المثل ایرانی «از چاله درآمدن و در چاه افتادن» است. برای کاهش خطر بیماری‌های قلبی می‌توان از ترک سیگار، رژیم با چربی اشباع و ترانس پائین، حفظ وزن سالم، فعالیت بدنی منظم و کنترل فشار و چربی‌های خون کمک گرفت. مصرف الکل مسئول مرگ هشتادو هشت هزار نفر در سال در کشور آمریکا است. به‌عبارت‌دیگر، یک مرگ از هر ده مرگ در افراد فعال (20 تا 64 ساله) در آمریکا ناشی از مصرف الکل است. در سال 2006، ضرر اقتصادی ناشی از مصرف الکل در آمریکا، 224 بیلیون دلار تخمین زده شد.
مصرف الکل حتی به مقدار بسیار کم، خطر سرطان را افزایش میدهد و مصرف آن در افراد زیر بیست و یک‌سال بهویژه نوجوانان و کودکان باید ممنوع باشد. روشن است که خانم‌های باردار، شیرده و آن‌هایی که قصد بارداری دارند، نباید از نوشیدنیهای الکلی مصرف کنند. هیچ میزان ایمنی برای مصرف الکل در این دوران وجود ندارد و مصرف حتی یک جرعه از نوشیدنی الکلی خطر آفرین است. مصرف الکل بهویژه در ماههای ابتدایی بارداری خطر تولد نوزاد با نقصهای عصبی و رفتاری را افزایش میدهد. همچنین، مصرف الکل باید در افرادی‌که نمی‌توانند مصرف را کنترل کنند، افراد با سابقه فامیلی اعتیاد به الکل، زنان در معرض خطر سرطان پستان و افرادی‌که داروهای مداخله کننده با الکل مصرف میکنند، باید به‌شدت منع شود. در مورد ایجاد خطر سرطان پستان، کل الکل مصرفی مهم است و نوع شراب مصرفی تأثیری ندارد، بنابراین مصرف همه انواع آن باید ترک شود. لازم به یادآوری نیست که مصرف الکل قبل و در حین رانندگی و کار با دستگاههایی که نیاز به دقت دارند، در همه دنیا ممنوع است.
مصرف حتی یک جرعه نوشیدنی الکلی میتواند خطر سرطان را افزایش دهد و منع مصرف آن در تمام افراد توصیه میشود. مصرف انواع نوشیدنیهای الکلی از جمله آبجو، شراب یا لیکور موجب افزایش خطر سرطان میشود. متأسفانه در کشور ما انواع تقطیری الکل مثل عرق کشمش(عرق‌سگی) یا سایر مشروبات دست‌ساز مصرف میشوند که غلظت بالاتری از الکل و بنابراین خطر بیشتری به همراه دارند. بهویژه که خیلی از آن‌ها در شرایط نامناسب آماده شده و حاوی مواد مضر متعددی علاوه بر الکل هستند. همچنین تهیه نادرست آن، گاه منجر به متانول بالایی میشود که الکلی به‌شدت سمی است و خطر مرگ را به‌همراه دارد.
مصرف هم‌زمان الکل و کافئین ممکن است موجب افزایش دریافت و خطر بالاتر شود. بنابراین از مصرف شکلات، نوشیدنیهای کافئینه و انواع قهوه همراه با نوشیدنیهای الکلی به‌شدت خودداری کنید. توجه داشته باشید که هر گرم الکل هفت کیلوکالری انرژی دارد، اما از هر ماده مغذی تهی است. همچنین، نوشیدنیهای الکلی اغلب حاوی شکر یا سایر شیرین‌کننده‌هایی هستند که علاوه بر مضرات مستقیم برای سلامتی، موجب افزایش کالری دریافتی میشوند. بنابراین باید کالری آن بهخصوص در افرادی‌که باید وزن خود را کاهش دهند، در نظر گرفته شود.
اگر به‌صورت مداوم نوشیدنی الکلی مصرف میکنید حتماً با تیم درمان خود در میان بگذارید تا راهکارهایی برای کاهش خطرات الکل، شامل تجویز مکمل برخی مواد مغذی و یا روشهای کاهش کالری دریافتی از سایر مواد غذایی را برای شما در نظر بگیرند، هر چند که هیچ‌یک از این روشها موجب از بین رفتن تمام اثرات مضر نوشیدنیهای الکلی نمیشوند. اگر به سلامتی خود و اطرافیانتان اهمیت میدهید تفریحات سالمتری انتخاب کنید.