دکتر سپیده امیدواری
روانپزشک، دانشیار پژوهش مرکز تحقیقات سرطان انستیتو کانسر دانشگاه علوم پزشکی تهران
زندگی با یک بیماری جدی- ۴
برای هر یک از ما، این احتمال وجود دارد که روزی به یک بیماری جدی مبتلا شویم، بیماری‌ای که ممکن است مدتی کیفیت‌زندگی ما را تحت‌تأثیر قرار دهد، باعث کوتاه‌تر شدن عمر ما شود یا حتی ادامه زندگی ما را به‌سرعت به‌خطر بیندازد. چنین شرایطی، ما را با مسائلی مواجه می‌کند که پیش از آن شاید در زندگی ما مطرح نبودند؛ مسائلی که باید درباره آن‌ها فکر کنیم، در مورد بعضی از آن‌ها از دیگران کمک بگیریم و با بعضی از آن‌ها کنار بیاییم و آن‌ها را بپذیریم.
در ادامه مطالب شماره‌های پیشین نشریه، به برخی از این مسائل می‌پردازیم.
بخش عمده این متن، ترجمه کتابچه‌ای است که سازمان ماری کوری منتشر کرده و در سایت این سازمان، بصورت رایگان در دسترس همه است.
افسردگی و اضطراب
وقتی حال‌تان خوب نیست، ممکن است سعی کنید در مقابل اعضای خانواده یا دوستان‌تان، خود را شاداب نشان دهید، درحالی‌که بسیار غمگین یا مضطرب هستید. برخی افراد، نه تنها در برابر «دیگران»، خود را به‌صورتی دیگر نشان می‌دهند، بلکه حتی سعی می‌کنند به انکار وضعیت واقعی خود، در برابر «خودشان» هم بپردازند. اگر در حال انکار بیماری‌تان باشید، ممکن است احساسات افسردگی‌تان را نیز، بدون اینکه به آن‌ها پی ببرید، بپوشانید.
شاید دیگران مرتب به شما بگویند «مثبت‌باشید» اما اغلب، مثبت‌بودن دشوار است. بنابراین اگر نمی‌توانید دیدگاه مثبتی نسبت به وضع موجود یا آینده داشته باشید، خودتان را سرزنش نکنید.
افسردگی
اغلبِ افراد، «گاهی» احساس غمگینی می‌کنند. این طبیعی است که خُلق افراد، گاهی بالاتر و گاهی پایین‌تر باشد اما وقتی احساساتی همچون غمگینی و اضطراب، ماه‌ها بدون اینکه تغییر کنند، طول بکشند، ممکن است افسردگی بوجود آمده باشد.
علل افسردگی
علت افسردگی می‌تواند «زندگی با عدم‌قطعیت و نامشخص بودن اوضاع»، «ترس درباره آینده» و … باشد. «هر کسی» ممکن است دچار افسردگی شود، اما اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان، قبلا سابقه افسردگی داشته‌اید، بیشتر احتمال دارد که دچار افسردگی شوید.
علائم افسردگی
علائم افسردگی در افراد مختلف ممکن است متفاوت باشد. علائم افسردگی می‌تواند هم از نظر هیجانی و هم از نظر جسمی، شما را تحت‌تأثیر قرار دهد.
علائم افسردگی عبارت است از: غمگینی، تحریک‌پذیری (زود از کوره‌دررفتن)، عدم توانایی تصمیم‌گیری، اکثر اوقات گریستن، احساس درماندگی، احساس ناامیدی، عدم تمایل به دیدار دیگران، بی‌علاقگی به همه چیز، ناتوانی در تمرکزکردن، خُلق پایین مداوم، عدم تواناییِ مثبت‌دیدن آینده، خستگی و کاهش انرژی، آهسته‌تر حرکت‌کردن، احساس بی‌ارزش‌بودن، کاهش اعتماد به‌نفس، ناتوانی در لذت‌بردن از چیزی و …
علائم شایع یک بیماری جسمی در مراحل سخت؛ مانند ازدست‌دادن اشتها، تغییر وزن و اختلال در خواب، «می‌توانند» علامت افسردگی نیز باشند.
مدیریت افسردگی
اگر شما احساسات‌تان را انکار کنید یا درباره آن‌ها حرف نزنید، افسردگی‌تان می‌تواند بدتر شود. درباره احساسات‌تان با پزشک یا پرستارتان حرف بزنید. آن‌ها شما را ارزیابی می‌کنند و بر آن اساس تصمیم می‌گیرند چگونه به شما کمک کنند.
برطرف‌کردن علائمِ دیگر، مانند درد، ممکن است به کاهش علائم افسردگی کمک کند. دریافت حمایت کافی از دیگران و تنظیم دیگر درمان‌های شما هم، ممکن است کمک‌کننده باشند. توجه داشته باشید که تنظیم درمان‌ها بر عهده «پزشک» است. همیشه قبل از اینکه تغییری در داروهای‌تان بدهید، با دکترتان صحبت کنید.
اضطراب
اکثر ما گاهگاهی دچار اضطراب می‌شویم اما برخی افراد ممکن است «اغلب اوقات» احساس اضطراب کنند و در کنترل این احساسات، مشکل داشته باشند. اضطراب می‌تواند بر کیفیت‌زندگی افراد اثر بگذارد. در بیماران مبتلا به بیماری‌های جدی، اضطراب می‌تواند باعث بدترشدن علائم دیگر شود. اگر شما افسرده باشید، ممکن است اضطراب هم داشته باشید. اضطراب می‌تواند بوسیله عوامل بسیاری ایجاد شود؛ مانند نامشخص بودن آینده، نگرانی‌های مالی، برخی داروها و …
نشانه‌های اضطراب
اضطراب به شکل‌های زیر می‌تواند خود را نشان دهد:
دل‌نگرانی، احساس بی‌قراری یا تلاطم و آشفتگی، اشکال در تمرکز، اشکال در به‌خواب‌رفتن، عرق‌کردن، طپش قلب، ناتوانی در رهاکردن خود از نگرانی‌ها، احساس تنگی‌نفس، بی‌اشتهایی و …
مدیریت اضطراب
اگر کنترل اضطراب یا نگرانی‌ها برایتان دشوار است، خوب است به دکتر یا پرستارتان اطلاع دهید تا آن‌ها نشانه‌ها و راه‌های کمک به شما را بررسی کنند.
درمان افسردگی و اضطراب
اگر افسردگی یا اضطرابِ شما، درمان‌نشده رها شود، علائم می‌توانند بدتر شوند و درمان آن‌ها می‌تواند مشکل‌تر شود. مهم است که هرچه‌زودتر از پزشک‌تان کمک بخواهید. درمان، واقعا می‌تواند کیفیت‌زندگی شما را بهتر کند.
درمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
ورزش، یادگیری روش‌های کمک به خود، بهره‌مندشدن از گروه‌های حمایتی، دارو (شامل ضدافسردگی‌ها)، درمان با صحبت‌کردن (مانند روان‌درمانی شناختی‌رفتاری یا مشاوره)، بعضی درمان‌های غیردارویی مانند تکنیک‌های تمدّد اعصاب (ریلکس کردن خود)، توصیه‌هایی برای بهترکردن خواب، مدیریت اضطراب و غیره.
به خودتان کمک‌کنید
بعضی کارهایی که شما می‌توانید برای کمک به خودتان، آن‌ها را انجام دهید:
کارهایی را که از آن‌ها لذت می‌برید، امتحان کنید؛ کارهایی مانند گوش‌کردن به موسیقی، خواندن یک کتاب یا شروعِ یک سرگرمی جدید و غیره.
ورزش کنید یا با روش‌هایی مانند ماساژ، تمدّد اعصاب کنید.
اگر تنها زندگی می‌کنید
اگر تنها زندگی می‌کنید، ممکن است احساس کنید کمک‌گرفتن از دیگران و دریافت حمایتی که به آن نیاز دارید، دشوارتر است. اینکه دوستان و اعضای خانواده به کسی سر نزنند، ممکن است انطباق با بیماری را نیز برای فرد سخت‌تر کند.
منزوی بودن، می‌تواند باعث استرس، اضطراب و افسردگی شود. این مسئله، همچنین می‌تواند باعث مشکلاتی برای تهیه وعده‌های غذایی، استحمام منظم یا انجام کارهای خانه مانند نظافت شود.
ورزش و سرگرمی
کارهای زیادی هستند که شما می‌توانید انجام دهید؛ کارهایی مانند مطالعه‌کردن، نقاشی‌کردن، باغبانی و ورزش کردن (درصورتی‌که بتوانید مقداری فعالیت جسمی داشته باشید). ورزش (متناسب با وضعیت جسمی‌تان)، علاوه بر کمک به سلامت جسمی شما، سلامت روان‌تان را نیز بهبود می‌بخشد. حتی صِرفِ حضور در محیط سرسبز و تماشای ورزش و نشاط دیگران، می‌تواند بر روحیه و خُلقِ شما اثر مثبت داشته باشد.
انجام فعالیت‌های مختلف و ورود به برنامه‌هایی که ممکن است از سوی خیریه‌ها در مورد «رفتار دوستانه» ترتیب داده شده باشند، می‌توانند به شما کمک کنند تا کمتر احساس تنهایی و انزوا کنید.
برنامه‌های «رفتار دوستانه»
برنامه‌های رفتار دوستانه، شبکه‌ای از افراد (معمولا داوطلبان) را ایجاد می‌کنند تا به بیماران خدمت کنند. خدمتی که این افراد ارائه می‌دهند، همراهی و مصاحبت است. این برنامه‌ها می‌توانند به بازگشت احساس تعلّق و اعتمادبه‌نفس و کاهش اضطراب و احساس تنهایی کمک کنند. این خدمات به دو نوعِ سرزدن‌های «حضوری» و ارتباط «تلفنی» تقسیم می‌شوند. همچنین ارتباط می‌تواند با «ایمیل» یا «شبکه‌های اجتماعی» انجام شود.
به‌عنوان مثال، در این برنامه رایگان، یک داوطلب آموزش‌دیده، حداکثر هفته‌ای سه ساعت، به دیدن بیمار در خانه‌اش می‌رود. داوطلب می‌تواند شما را برای خرید، خوردن قهوه یا چای یا رفتن سر یک قرار (مانند ویزیت‌شدن بوسیله دکتر)، بیرون ببرد.
اگر قادر نیستید از خانه بیرون بروید، داوطلبان می‌توانند به دیدن شما بیایند و با شما صحبت کنند.
از خانه بیرون بروید
یک راه دیگر برای اینکه کمتر احساس منزوی‌بودن کنید، پیوستن به گروهی از افراد است که به کار خاصی علاقه دارند؛ کارهایی مانند پیاده‌روی یا پیوستن به گروه‌های هنری و نویسندگی. این گروه‌ها، همچنین می‌توانند به شما کمک کنند تا با افراد دیگر ملاقات کنید.
به‌یاد داشته باشید که هرچند «اولین» گروهی که به آن می‌پیوندید، ممکن است مناسب شما نباشد، آن گروه ممکن است زمینه‌ساز پیداکردن گروه یا سازمان دیگری برای امتحان‌کردن باشد.
* Living with a terminal illness- Support for you and those close to you. Marie Curie – Care and support through terminal illness, April 2015.
https://www.mariecurie.org.uk/help/support/publications/all/living-terminal-illness