سرطان معده

آرین جاویدی – دکتر آذین نحوی جو – دکتر بیتا کلاغچی

رشد و تقسیم بیش‌ازحد سلول‌های معده باعث سرطان معده می‌شود. معده اندامی عضلانی و توخالی‌ست که در نیمه­ ی فوقانی شکم در سمت چپ واقع‌شده است و وظیفه­ ی نگهداری و هضم غذای خورده شده را به عهده دارد.

 انواع سرطان معده

سلول‌های بدخیم سرطانی می­ توانند منشأ متفاوتی داشته باشند. بیش از 95 درصد انواع سرطان­­ های معده دارای منشأ سلول‌های پوششی بافت معده با وظیفه­ ی ترشح هستند که آدنوکارسینوم معده (Gastric adenocarcinoma) نامیده می­شود. این نوع بدخیمی به دو دسته­ ی روده­ای (Intestinal) با فراوانی بیشتر در افراد مسن و پراکنده (Diffuse) با فراوانی بیشتر در زنان تقسیم می‌شود. بیشترین ناحیه ­­ی درگیر شونده با این نوع سرطان بخش کاردیا است که محل اتصال مری به معده است و مسئول بیش از یک‌سوم سرطان‌های معده در آقایان است.

فراوانی سرطان معده در ایران و جهان

در سال 2018 بیش از یک‌میلیون مورد سرطان معده در جهان ثبت‌شده که 5.7 درصد از آمار بروز کل سرطان­ها را تشکیل می­دهد و پنجمین سرطان شایع در دنیا است. سرطان معده پس از سرطان ریه و کولورکتال به‌عنوان سومین سرطان کشنده جهان شناخته می‌شود و مسئول 782 هزار مرگ ثبت‌شده در سال 2018 است. در ایران سرطان معده پس از سرطان پستان دومین سرطان شایع کشور با بیش از 11 هزار مورد در سال(سال 2018) است. این سرطان کشنده‌ترین سرطان کشور با نزدیک به 9هزار مورد در سال 2018 هست که بیش از میانگین جهانی است(شکل1).(نمودار قرار گیرد)بروز این سرطان به طور چشم گیری با افزایش سن ارتباط دارد. همچنین مردان دو برابر بیش از زنان در معرض این بیماری هستند.

 

عوامل خطر سرطان معده

• هلیکوباکتر پیلوری: عفونت با این باکتری احتمال ابتلا به سرطان معده را تا شش برابر افزایش می‌دهد. هلیکوباکتر پیلوری مهم‌ترین عفونت دخیل در ایجاد سرطان­ ها شناخته می­­شود. حدود دوسوم جمعیت جهان این باکتری را در پوشش معده­ی خود دارند که این آمار در کشورهای درحال‌توسعه بیشتر نیز است. اگرچه در بیشتر افراد این باکتری موجب ایجاد بیماری نمی­شود اما از مهم­ترین عوامل خطر در زخم معده و سرطان معده است. تحقیقات نشان داده­اند که درمان طولانی‌مدت این عفونت احتمال ابتلا به سرطان را کاهش می­دهد، همچنین توصیه‌شده که افراد مبتلا به زخم معده و دوازدهه برای وجود این باکتری غربالگری انجام دهند.
• مصرف دخانیات: مصرف دخانیات به‌صورت سیگار یا قلیان احتمال ابتلا به سرطان معده را افزایش می­دهد. خطر ابتلا به سرطان معده در مردان سیگاری 60 درصد بیشتر از مردان غیر سیگاری است. ترک سیگار باعث رفع خطر می­شود.
• سن: با افزایش سن خطر ابتلا به سرطان معده به‌طور چشمگیری افزایش می­یابد به‌طوری‌که تا سن 40 سالگی به‌ندرت این بیماری مشاهده می­شود.
• جنسیت: این بیماری در مردان شایع­تر است.
• تشعشعات: تأثیر اشعه گاما و فرابنفش از عوامل خطر تأییدشده توسط سازمان بهداشت جهانی برای سرطان معده است.
• مواد غذایی فراوری‌شده: میان ابتلا به سرطان معده با مصرف غذاهای نمک‌سود و گوشت­های فراوری‌شده‌ی حاوی نیترات مانند سوسیس و کالباس ارتباط قوی به اثبات رسیده است.
• الکلیسم: در افراد الکلی که روزانه بیش از 50گرم الکل مصرف می‌کنند زخم معده شایع­تر است که می‌تواند به سرطان معده منجر شود.
• مواجهات شغلی: مواجهه شغلی در صنعت چوب‌پنبه و آزبست موجب افزایش خطر سرطان­ معده در کارگران و افراد مواجه­یافته با آن­ها می­شود.
• چاقی و یا رژیم‌های غذایی فاقد مواد مغذی: به‌عنوان عوامل خطر در ابتلا به سرطان معده شناخته می‌شوند
• بیماری‌های مزمن معده و التهاب طولانی‌مدت معده:

پیشگیری از سرطان معده

برای آشنایی با راه­ های پیشگیری از سرطان معده ابتدا باید بدانیم چه افرادی بیشتر در معرض خطرند:

• افراد مسن مبتلا به التهاب آتروفیک معده
• افراد مبتلا به زخم معده و مبتلا به عفونت pylori
• افرادی با بیماری کم‌خونی کشنده (آنمی پرنیسیوزکه به علت کمبود ویتامین B12 ایجاد می‌شود)
• افرادی با پیشینه­ی خانوادگی ابتلا به سرطان معده یا کولون ارثی
• کارگران معادن زغال‌سنگ و صنعت چوب­پنبه
• افرادی که در معرض دود سیگار قرار دارند.

• ترک سیگار: با ترک سیگار ریسک ابتلا به 16 سرطان مختلف کاهش می­یابد که سرطان معده هم یکی از آن­ها است.
• درمان بلندمدت و پاک­سازی بدن از باکتری pylori موجب کاهش خطر می­شود.
• تغذیه: رژیم غذایی مناسب که حاوی میوه­جات، سبزیجات و فاقد نمک اضافه و ترکیبات نیترات‌دار(مانند سوسیس و کالباس) باشد ریسک سرطان معده را کم می­ کند. وجود ویتامین سی، کاروتنوئید­ها، غلات و چای سبز نیز می‌تواند اثر مثبتی در کاهش خطر سرطان معده داشته باشد.
• عدم مصرف الکل

غربالگری سرطان معده

غربالگری به معنای یافتن و تشخیص بیماری پیش از ظهور علائم است. از آنجائی که هنگام ظهور علائم و نشانه‌های سرطان معده معمولاً بیماری به مراحل پیشرفته رسیده و موفقیت درمان کاهش می­ یابد می­توان با غربالگری، سرطان معده را در مراحل اولیه­­ی بیماری تشخیص داد و درمانی موفق­ تر و با بازدهی بیشتر انجام داد. برای سرطان معده روش غربالگری مشخصی وجود ندارد و از همان روش­ های تشخیصی استفاده می­شود که به افراد در معرض خطر پیش از ظهور علائم توصیه می­ گردد. در زمینه­ ی انجام تست­ های تشخیصی غربالگری لازم است مطابق توصیه­ ی پزشک خود عمل کنید.

علائم سرطان معده

سرطان معده معمولاً بدون علائم اختصاصی است که همین موضوع باعث تشخیص دیر­هنگام آن می‌شود و معمولاً بیشتر بیماران در مراحل آخر شناسایی می­شوند و دچار انتشار سلول­ های سرطانی به نقاط دیگر بدن(متاستاز) شده‌اند. این علائم شامل موارد زیر هست:

• کاهش وزن
• درد شکم
• حس سیری زودهنگام یا کاهش اشتها
• تهوع و استفراغ
• خونریزی در مدفوع یا استفراغ خونی

لازم است این علائم ساده جدی گرفته شوند و با مشاهده­ ی آن­ها به پزشک مراجعه شود تا با تشخیص زودهنگام درمان با موفقیت بیشتری حاصل گردد.

تشخیص سرطان معده

برخی از روش‌های مهم تشخیص سرطان معده شامل موارد زیر هست:

1. اندوسکوپی(endoscopy): در این روش لوله‌ای نازک که در انتهای آن لنز و چراغی تعبیه‌شده از طریق دهان و مری وارد معده می‌شود تا بافت سطحی معده بررسی شود. همچنین می‌توان از بافت معده برای بررسی‌های میکروسکوپ‌یک نمونه برداری انجام داد(بیوپسی).
2. آسیب‌شناسی: این روش به‌عنوان اصلی‌ترین روش تشخیصی در سرطان استفاده می‌شود. در بیمار مشکوک به سرطان با نمونه‌برداری از ضایعه مشکوک و دیدن بافت این ضایعه در زیر میکروسکوپ می‌توان به تشخیص قطعی سرطان رسید.
3. روش عکس­برداری با باریم(barium-meal photofluorography): در این روش ابتدا فرد مایعی حاوی باریم را می­نوشد تا سطوح دستگاه گوارشی(مری، معده و دوازدهه) با باریم پوشیده شود. سپس به کمک اشعه ایکس از وی عکس‌برداری می­ شود و بافت معده در جستجوی بافت بدخیم بررسی می­ شود. در این روش حتی می‌توان حرکات معده را هم بررسی کرد.
4. اندازه­ گیری میزان پپسینوژن خون: این روش به‌صورت غیرمستقیم به تشخیص کمک می‌کند بدین‌صورت که با نمونه‌گیری از خون بیمار می­توان میزان پپسینوژن را در خون وی اندازه گرفت که کاهش آن بیانگر آتروفی مزمن معده هست که می­تواند منجر به سرطان شود. تشخیص سرطان‌های معده­ای که در پیلور یا کاردیا رخ می­دهند با این روش دشوار است.
5. سی‌تی‌اسکن: از این روش عکس­برداری برای تشخیص قطعی سرطان معده نمی­توان استفاده کرد این روش بیشتر برای تشخیص‌های بعدی و مرحله‌بندی بیماری استفاده می‌شود.

 

مرحله‌بندی بیماری (staging):

پس از تشخیص سرطان معده برای تعیین پیش ­آگهی و انجام مراحل درمانی باید مرحله بیماری تعیین گردد. معیار این طبقه‌بندی بر اساس اندازه تومور، تعداد گره­ های لنفاوی درگیر و وجود یا عدم وجود متاستاز هست. بیماری می‌تواند در مرحله صفر (stage 0) باشد که در آن سلول­های بدخیم تنها در سطح مخاطی معده یافت می­ شود و گره­های لنفاوی هنوز درگیر نشده ­اند. شدیدترین فرم بیماری در مرحله چهار (stage IV) هست که تومور متاستاز داده و ارگان­ های دوردست مانند ریه و کبد را هم درگیر ساخته است. به یاد داشته باشیم هراندازه بیمار در مراحل اولیه‌تر تشخیص داده شود درمان‌های وی ساده‌تر و آسان‌تر و با عوارض کمتر خواهد بود.

روش­های درمانی

روش‌های درمانی مختلفی در سرطان معده مورد استفاده قرار می‌گیرد که در زیر به آن‌ها اشاره‌شده است. انتخاب نوع روش درمان و ترتیب استفاده از این روش‌ها بنا به صلاحدید پزشک و شرایط فرد و مرحله بیماری است.

1. جراحی: جراحی به‌منظور برداشتن تومور در بیشتر بیماران انجام می­شودد(این روش برای بیمارانی که در مرحله 4 (stage IV) هستند معمولاً استفاده نمی­شود.). جراح با توجه به محل تومور و مرحله­ی بیماری در هنگام تشخیص دو رویکرد را می­تواند در پیش بگیرد؛ یا بخشی از معده و گره­ها لنفاوی اطراف برداشته می­شود (subtotal gastrectomy) یا بیمار در مراحل پیشرفته­تر است و نیاز است تا کل معده و بافت اطراف برداشته شود (total gastrectomy). در این موارد مری به روده متصل می­شود تا بیمار مشکلی در تغذیه نداشته باشد. معمولاً طحال نیز همراه معده برداشته می­شود.

• در مراحل اولیه(صفر و یک) می­توان بافت بدخیم را بدون نیاز به جراحی و به کمک اندوسکوپ خارج کرد.
• پس از جراحی بیمار مقداری کمی غذا می­ تواند مصرف کند و علائمی مانند تهوع و اسهال دارد که پس از چند ماه برطرف می­شود.
• افرادی که گاسترکتومی کامل انجام داده­اند باید ویتامین b₁₂ را به‌صورت تزریقی دریافت کنند زیرا توانایی جذب این ویتامین را، که برای خون­سازی ضروری است، ازدست‌داده‌اند.

2. شیمی­ درمانی: روشی است که در بیشتر بیماران مبتلا به سرطان استفاده می­شود. شیمی­درمانی، استفاده از دارو­هایی است که رشد و تقسیم سلول ­ها را مهار می­کند و به این شکل سلول ­های سرطانی را از بین می­ برد. شیمی‌درمانی هم به‌صورت سیستمیک از طریق خون و هم به‌صورت ناحیه­ای از طریق تزریق به حفره شکم ­انجام می­گیرد که نوع آن وابسته به محل و مرحله تومور هست.
   • خستگی،کم ­خونی، از دست دادن مو، کم­ اشتهایی و تهوع از مهم­ترین عوارض دارو­های شیمی­درمانی است که پس از پایان درمان از بین می­رود.
3. رادیوتراپی: در روش رادیوتراپی با استفاده از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس به‌صورت ناحیه­ای به سلول­های بدخیم سرطانی آسیب وارد می­کنند تا از این طریق باعث از بین رفتن آن­ها شوند.
   • پوست بیماران ممکن است به رادیوتراپی واکنش بدهد که این واکنش شامل خشک شدن و التهاب ناحیه هست و معمولاً همراه با سوزش نیست. این علائم پس از اتمام درمان از بین می­روند.
4. درمان هدفمند: در این روش داروی شیمی‌درمانی را با استفاده از آنتی‌بادی(علیه سلول­های سرطانی) به سمت سلول­های سرطانی هدایت می­کنند و از این طریق سلول­های سالم از اثرات این دارو­ها در امان می­مانند. این روش در بیمارانی که در مرحله­ی 4(stage IV) بیماری هستند بیشتر استفاده می­شود.
5. ایمونوتراپی: در این روش سیستم ایمنی بیمار تقویت می­شود تا در مبارزه با سلول­های سرطانی پیروز شود.

پیش‌آگهی

پیش‌آگهی همان پیامد مورد انتظار بیماری است. پزشک به‌راحتی نمی‌تواند پیش‌بینی دوره بیماری را بکند اما می‌تواند پیش‌آگهی کلی بیماری را به فرد بدهد. به‌طورکلی هر چه بیماری در مراحل پایین‌تر تشخیص داده شود، درمان آن آسان‌تر خواهد بود و پیش‌آگهی بیماری بهتر خواهد بود.