درباره سرطان پوست بدانیم

دکتر سپیده امیدواری

دانشیار پژوهش مرکز تحقیقات سرطان انستیتو کانسر، دانشگاه علوم پزشکی تهران

سرطان چیست؟

سرطان، بیماری سلول‌ها است. به طور طبیعی سلول‌ها به شیوه‌ای منظم تکثیر می‌شوند و می‌میرند. گاهی‌اوقات، رشد، تقسیم و مرگ سلول‌ها به روش معمول اتفاق نمی‌افتد. این امر باعث می‌شود که خون یا مایع لنف غیرطبیعی شود و یا توده‌ای در بدن تشکیل شود که به آن تومور می‌گویند. یک تومور می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد (شکل ۱).^**

 تومور خوش‌خیم؛ سلول‌ها محدود به یک ناحیه هستند و نمی‌توانند در قسمت‌های دیگر بدن پخش شوند. تومور خوش‌خیم، سرطان نیست.

تومور بدخیم؛ از سلول‌های سرطانی تشکیل شده است که بعضی‌اوقات این توانایی را دارند که از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی به جای دیگری از بدن بروند. یک تومور بدخیم که در دیگر قسمت‌های بدن پخش نشده است، «سرطان موضعی» نامیده می‌شود. اگر سلول‌های سرطانی رشد کنند و تومور دیگری را در محلی جدید تشکیل دهند، به این حالت «سرطان ثانویه» یا «متاستاز» می‌گویند.

پوست؛ بزرگترین عضو بدن است. پوست دو لایه اصلی دارد: اپیدرم و درم. اپیدرم، لایه بالایی و خارجی پوست است و از چند نوع سلول تشکیل شده است: سلول‌های سنگفرشی، سلول‌های پایه‌ای و ملانوسیت‌ها (شکل ۲).^**

سه سرطان شایع پوست، از رفتار غیرطبیعی این سه نوع سلول بوجود می‌آیند یعنی سه نوع اصلی سرطان پوست عبارتند از سرطان سلول پایه‌ای، سرطان سلول سنگفرشی و ملانوم  (شکل ۳).^*

سرطان سلول پایه‌ای (BCC)؛ از دو نوع دیگر سرطان پوست شایع‌تر است، در طول ماه‌ها یا سال‌ها به آهستگی رشد می‌کند و به‌ندرت در دیگر قسمت‌های بدن پخش می‌شود. سرطان سلول پایه‌ای، هر چه زودتر تشخیص داده شود، درمان آن ساده‌تر است و اگر بدون درمان رها شود، می‌تواند در لایه‌های عمیق‌تر پوست رشد کند و بافت کنار خود را تخریب و درمان را سخت‌تر کند. داشتن یک سرطان سلول پایه‌ای، خطر گرفتن یک سرطان سلول پایه‌ای دیگر را بالا می‌برد. این احتمال وجود دارد که فردی، هم‌زمان بیشتر از یک سرطان سلول پایه‌ای در قسمت‌های مختلف بدنش داشته باشد.

سرطان سلول سنگفرشی (SCC)؛ می‌تواند در عرض چند هفته یا چند ماه به‌سرعت رشد کند.

اگر سرطان سلول سنگفرشی درمان‌نشده رها شود، ممکن است در دیگر قسمت‌های بدن پخش شود. این نوع سرطان اگر روی لب یا گوش به وجود بیاید، «بیشتر» احتمال دارد در بدن پخش شود و باید هر چه سریع‌تر به‌وسیله پزشک بررسی شود.

ملانوم؛ در سلول‌های ملانوسیت پوست شروع می‌شود. اگرچه ملانوم به اندازه دو سرطان قبلی شایع نیست اما جدی‌ترین نوع سرطان پوست است چون بیشتر از دو نوع دیگر سرطان پوست احتمال دارد که در دیگر قسمت‌های بدن پخش شود؛ مثلا در غده‌های لنفاوی، ریه‌ها، کبد، مغز و استخوان‌ها، بخصوص اگر زود شناسایی نشود.

ملانوم می‌تواند به صورت یک لکه جدید یا قبلی روی بدن که طی چند هفته یا چند ماه اندازه، شکل، یا رنگش عوض می‌شود، ظاهر شود. اغلب، لبه نامنظم دارد و ممکن است بیشتر از یک رنگ داشته باشد (قهوه ای، سیاه، آبی، قرمز، سفید، خاکستری روشن، صورتی یا به رنگ پوست).

چه چیزی باعث سرطان پوست می‌شود؟

علت اصلی همه انواع سرطان پوست، قرارگرفتن بیش از حد در برابر اشعه ماوراءبنفش (UV) است. وقتی پوستِ محافظت‌نشده در برابر اشعه ماوراءبنفش قرار می‌گیرد، ساختمان و رفتار سلول‌ها می‌تواند تغییر کند. اشعه ماوراءبنفش به‌وسیله خورشید تولید می‌شود اما منابع مصنوعی مانند لامپ‌هایی که در سولاریوم (تخت‌های حمام آفتاب) استفاده می‌شوند، نیز اشعه ماوراءبنفش تولید می‌کنند. اشعه ماوراءبنفش قابل دیدن یا احساس‌کردن نیست و با دما ارتباط ندارد اما می‌تواند باعث آفتاب‌سوختگی و پیری زودرس پوست شود و با آسیب‌زدن به سلول‌های پوست، باعث ایجاد سرطان پوست شود.

شاخص اشعه ماوراءبنفش و زمان‌های محافظت از نور خورشید

این شاخص، شدت اشعه ماوراءبنفش خورشید را با استفاده از یک مقیاس که از صفر شروع می‌شود و حد بالایی ندارد، نشان می‌دهد. شاخص ۳ یا بالاتر بیانگر این است که سطوح اشعه ماوراءبنفش به اندازه کافی بالا  هست که بتواند به پوست آسیب بزند. محافظت از نور خورشید در این شرایط توصیه می‌شود.

چه کسی در خطر است؟

هر کسی ممکن است دچار سرطان پوست شود اما هر چه سن فرد بالاتر برود، احتمال آن بیشتر می‌شود. خطر سرطان پوست در این افراد بیشتر است:

– افراد دارای پوست روشن یا پوست کک‌مکی، به خصوص اگر پوست‌شان به‌آسانی دچار آفتاب‌سوختگی می‌شود اما برنزه نمی‌شود

– افراد دارای موی قرمز یا روشن و چشم های روشن (آبی یا سبز)

– افراد دارای تجربه دوره‌های کوتاه و شدید مواجهه با اشعه ماوراءبنفش، مثلا در آخر هفته‌ها در فضای باز یا تعطیلات یا هنگام ورزش، بخصوص اگر این مواجهه باعث آفتاب‌سوختگی شده باشد

– افرادی که به صورت فعال یا با استفاده از سولاریوم‌ها خود را برنزه می‌کنند

– کارکردن در فضای باز (غیرسرپوشیده)

– افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف؛ که می‌تواند مثلا بر اثر مصرف داروهای خاص (داروهای تضعیف‌کننده سیستم ایمنی) پس از پیوند عضو، این وضعیت ایجاد شود یا بر اثر تماس با ویروس ایدز (اچ‌آی‌وی‌مثبت‌بودن).

– افراد دارای خال‌های زیاد روی بدن

– افراد دارای خال‌هایی با شکل‌های نامنظم و رنگ متفاوت

– افراد دارای سابقه قبلی سرطان پوست یا سابقه خانوادگی سرطان پوست

– افراد دارای شرایط خاص پوستی مانند لکه‌های خورشیدی

توجه: افرادی که پوست سبزه یا خیلی تیره دارند، به‌طور طبیعی در برابر اشعه ماوراءبنفش محافظت بیشتری دارند، بااین‌همه، این افراد هم می‌توانند دچار سرطان پوست شوند.

من چطور می‌توانم سرطان پوست را در بدنم کشف کنم؟

همه سرطان‌های پوست شبیه هم نیستند اما نشانه‌هایی دارند که می‌توان به دنبال آن‌ها بود. این نشانه‌ها عبارتند از:

– لکه‌ای که با دیگر لکه‌های پوست فرق دارد

– لکه‌ای که اندازه، شکل، رنگ یا بافتش تغییر کرده است

– زخمی که خوب نمی‌شود

– زخمی که خونریزی می‌کند یا می‌خارد

• دستورالعمل مشخصی در مورد اینکه چندوقت‌به‌چندوقت باید پوست را برای بوجود آمدن سرطان بررسی کرد، وجود ندارد اما بررسی‌کردن منظم پوست‌تان به شما کمک می‌کند که به لکه‌های جدید یا در حال تغییر توجه کنید.
• اگر قبلا دچار سرطان پوست بوده‌اید یا در خطر بیشتری برای ایجاد سرطان پوست قرار دارید، از دکترتان بپرسید که چندوقت‌به‌چندوقت باید پوست‌تان را چک کنید.
• اگر هر چیز جدیدی روی پوست‌تان یا تغییراتی روی پوست‌تان دیدید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. سرطان‌های پوست اگر زود شناسایی و درمان شوند، به درمان‌هایی با عوارض و مشکلات کم‌تر احتیاج خواهند داشت و عاقبت (پیش آگهی) بهتری خواهند داشت.

تشخیص

معمولا برای تشخیص سرطان پوست لازم است از جایی که مشکوک به سرطان هستیم، نمونه‌برداری/ تکه‌برداری (بیوپسی) انجام شود.

برای سرطان پوست باید به چه متخصصینی مراجعه کنم؟

– به متخصص پوست یا جراح. بعضی از سرطان‌های پوست، به وسیله جراحان متخصص (جراحان سرطان و جراحان پلاستیک)، درمان می‌شوند. جراحان سرطان می‌توانند موارد «پیچیده» سرطان‌های پوست را درمان یا کنترل کنند؛ مانند سرطان‌هایی که به غده‌های لنفاوی گسترش پیدا کرده‌اند. جراحان پلاستیک هم از روش‌های بازسازی پیچیده برای نواحی‌ای که درمان‌شان دشوار است، استفاده می‌کنند؛ مانند بینی، لب، پلک و گوش.

عاقبت (پیش آگهی)

بسیاری از سرطان‌های پوست که از نوع سرطان سلول پایه‌ای یا سرطان سلول سنگفرشی هستند، با موفقیت درمان می‌شوند، بخصوص اگر زود شناسایی شوند.

تصمیم گیری‌های درمانی

– قبل از اینکه دکترتان را ببینید، سؤالاتی را که مایلید از او بپرسید، یادداشت کنید

– بسیاری از افراد دوست دارند وقتی به دکتر مراجعه می‌کنند، فامیل یا دوست‌شان را با خودشان ببرند تا در گفتگو شرکت کند، چیزهایی را یادداشت کند، یا او هم به حرف‌های دکتر گوش کند

– فایده‌ها و ضررهای درمان‌هایی را که دکترتان پیشنهاد می‌کند، سبک و سنگین کنید. اگر فقط یک نوع درمان به شما پیشنهاد شده است، از دکترتان بپرسید چرا درمان‌های دیگر را پیشنهاد نکرده است

– اگر شما شریک زندگی/ همسر دارید، ممکن است بخواهید در مورد انتخاب‌های درمانی با یکدیگر گفتگو کنید. صحبت‌کردن با دوستان و خانواده یا دیگر افرادی که تجربیات مشابه داشته‌اند، نیز ممکن است کمک‌کننده باشد

درمان

سرطان پوست، به شیوه‌های مختلف درمان می‌شود. درمان به عوامل زیر بستگی دارد:

نوع سرطان پوست، اندازه و محل آن، سلامت عمومی شما، داروهایی که شما مصرف می‌کنید و اینکه آیا سرطان در دیگر قسمت‌های بدن شما پخش شده است یا نه.

اگر به‌هنگام نمونه‌برداری (بیوپسی)، تمام سرطان را برداشته باشند، «ممکن است» به درمان بیشتری نیاز نداشته باشید.

روش‌های درمان سرطان پوست عبارتند از: جراحی (که شایع‌ترین درمان سرطان پوست است)، برداشتن سرطان با وسیله‌ای تیز و سپس استفاده از حرارت (کورتاژ و کوتر)، سرمادرمانی (کرایوتراپی)، درمان‌های موضعی (با استفاده از داروهای ایمنی‌درمانی یا شیمی‌درمانی در بعضی کرم‌ها یا ژل‌ها)، درمان فوتوداینامیک (استفاده از یک کرم و یک منبع نور برای درمان)، پرتودرمانی (رادیوتراپی) و برداشتن غده‌های لنفاوی.

فهرست سؤالات شما از دکترتان:

شاید فهرست زیر بتواند در مورد سؤالاتی که می‌خواهید از دکترتان درباره سرطان پوست و درمان آن بپرسید، به شما کمک کند. اگر دکترتان جواب‌هایی به شما می‌دهد که شما متوجه نمی‌شوید، از او بخواهید به‌روشنی برایتان توضیح دهد.

• لکه‌ای که روی پوست من است، چیست؟
• آیا لازم است برایم نمونه‌برداری انجام شود؟
• نتیجه نمونه‌برداری من چیست؟ آیا سرطان پوست دارم؟
• چه نوع سرطان پوستی است؟
• آیا موقع نمونه‌برداری، همۀ سرطان پوست برداشته شد؟
• آیا نیاز به درمان بیشتری دارم؟ اگر بله، چه نوع درمانی را پیشنهاد می‌کنید؟
• آیا لازم است یک متخصص را ببینم؟
• اگر درمان را انجام ندهم، چه خواهد شد؟
• هزینه درمان چقدر خواهد بود؟
• آیا پس از برداشتن سرطان پوست، جای زخمی یا اثری باقی خواهد ماند؟
• چه وقت نتایج آزمایش‌هایم را می‌گیرم؟ و چه کسی به من خواهد گفت که مشکلم چیست؟
• آیا ممکن است این سرطان پوست دوباره برگردد (عود کند)؟
• چندوقت‌به‌چندوقت باید پوستم را چک کنم؟
• برای چک‌کردن پوستم که برای پیگیری بیماری‌ام باید انجام دهم، به کجا می‌توانم مراجعه کنم؟
  ● پس از اینکه درمان تمام شد، آیا لازم است آزمایش‌ها و بررسی‌های بیشتری انجام دهم؟

پیشگیری از سرطان پوست؛ محافظت از پوست شما در برابر نور خورشید

وقتی شاخص اشعه ماوراءبنفش، ۳ یا بالاتر است، از ترکیبی از اقدامات زیر برای محافظت پوست‌تان استفاده کنید:

1. لباسی بپوشید که شانه‌ها، گردن، بازوها، پاها و تنه‌تان را بپوشاند.
2. از کلاه لبه‌پهنی استفاده کنید که سایه آن روی صورت، گردن و گوش‌های شما بیفتد. لبه کلاه بزرگسالان باید حداقل، هفت و نیم سانتیمتر باشد. لبه کلاه کودکان زیر ۸ سال، باید حداقل ۵ سانتیمتر باشد و لبه کلاه کودکان ۱۲-۸ ساله، باید حداقل ۶ سانتیمتر باشد.
3. از ضدآفتاب با SPF ⁺30 یا بالاتر استفاده کنید. هنگام ورزش یا شنا، از ضدآفتابی استفاده کنید که ضدآب باشد. ۲۰ دقیقه قبل از اینکه بیرون بروید، سخاوتمندانه (و نه بمقدار کم)، از ضدآفتاب استفاده کنید و هر دو ساعت (یا پس از شنا یا هر فعالیتی که باعث شود عرق کنید یا ضدآفتاب را پاک کنید)، این کار را تکرار کنید.
4. از لامپ‌های خورشیدی، سولاریوم‌ها یا تخت‌های برنزه‌کردن استفاده نکنید چون اشعه ماوراءبنفش منتشر می‌کنند.
5. در سایه باشید: از سایۀ درختان، چتر، ساختمان‌ها یا هر نوع سایبانی استفاده کنید. اشعه ماوراءبنفش از سطوحی مانند بتن، آب، شن و برف منعکس می‌شود. اگر جایی هستید که می‌توانید آسمان را ببینید، حتی اگر تحت تابش مستقیم خورشید نیستید، سایه «بطور کامل» شما را از اشعه ماوراءبنفش محافظت نخواهد کرد.
6. از کودکان محافظت کنید: از ترکیبی از اقداماتی که باعث محافظت از نور خورشید می‌شود، برای محافظت خردسالان، کودکان و نوجوانان از نور مستقیم خورشید استفاده کنید. استفاده از ضدآفتاب در کودکان زیر ۶ ماه توصیه نمی‌شود.
7. از چشم‌های‌تان با عینک آفتابی استاندارد محافظت کنید. عینک‌هایی که کناره‌های چشم را می‌پوشانند، بهترین هستند. از عینک آفتابی باید در تمام طول سال استفاده شود.
8. مواقعی را که باید خودتان را از نور خورشید محافظت کنید، چک کنید. برنامه‌هایی که در موبایل‌ها وضعیت آب‌و‌هوای محل زندگی‌تان را به شما نشان می‌دهند، معمولا شاخص اشعه ماوراءبنفش(UV Index) را هم به شما اعلام می‌کنند (شکل ۴).

^* Understanding Skin Cancer: A guide for people with cancer, their families and friends. Cancer Council Australia, January 2018.

https://www.cancerwa.asn.au/resources/2016-05-12-understanding-skin-cancer.pdf

 

^** A practical guide to understanding cancer: Understanding skin cancer. Macmillan Cancer Support, September 2017. 10th edition. Website: macmillan.org.uk

• نسخه مفصل‌تر این متن را که حاوی نکات ضروری بیشتری است، می‌توانید در سایت خیریه شمس به آدرس https://shamsngo.ir بخوانید.