دکتر فاطمه زارعی
استادیار گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده علوم پزشکی، دانشگاه تربیت مدرس
خیلی‌ها معتقدند پول که داشته باشیم سلامتی هم به‌دنبالش می‌آید، چون غذای خوب می‌خوریم، باشگاه ورزشی لاکچری ثبت‌نام می‌کنیم، کرم‌های پوستی خوب و گران‌قیمت می‌زنیم و خلاصه اینکه پول، رفاه می‌آورد و رفاه زیبایی و تندرستی. اما متخصصان سلامت معتقدند چهار عامل بر سلامت انسان اثر دارد و آن‌ها عبارت‌اند از: * عوامل زیست‌شناختی(مثل ژنتیک) *محیط‌زیست *سبک‌زندگی * خدمات بهداشتی و درمانی.
برخی از این چهار عامل را شاید نتوانیم خیلی تغییر دهیم مثل عامل ژنتیک. مثلاً نمی‌توانیم انتخاب کنیم که ژن سرطان را داشته باشیم یا نه. همین‌طور خیلی وقت‌ها نمی‌توانیم انتخاب کنیم که در کشور و یا شهری زندگی کنیم که هوای آلوده نداشته باشد.چون آلودگی هوا، و یا خشک‌سالی پدیده‌هایی محیطی و جمعی هستند و تحت کنترل مستقیم خود فرد نیست، اگر‌چه تک‌تک ما در ایجاد آلودگی هوا و یا ایجاد خشک‌سالی مستقیم و غیر‌مستقیم نقش داریم. از طرفی دریافت خدمات بهداشتی و درمانی هم به حمایت دولت و سیستم سلامت یک کشور ارتباط دارد. اما جالب است بدانیم که از بین این چهار عامل سبک زندگی هر فرد با انتخاب‌های یک فرد ارتباط مستقیم دارد.
این سخن به این معنا است که وقتی می‌گویم فردی دارای سبک زندگی سالم است یعنی مجموعه تصمیمات و انتخاب‌هایش در زندگی به‌گونه‌ای است که بر سلامتش تأثیر مثبت می‌گذارد. به عبارت دیگر این ما هستیم که تصمیم می‌گیریم سرطان بگیریم یا سرطان نگیریم! از مبالغه آمیز بودن این جمله که بگذریم، خوب است بدانیم ژنتیک فقط ۱۰-۵ درصد در شکل‌گیری سرطان نقش دارد و ۹۰ درصد آن به سبک زندگی افراد بستگی دارد.
سبکی با چهار باید
سبک زندگی از اجزایی تشکیل شده است. اگر سبک زندگی سالم را مثل یک چهار‌پایه درنظر بگیرید داشتن تغذیه سالم، اجتناب از دخانیات، داشتن فعالیت جسمانی و مدیریت استرس پایه‌های آن هستند. البته ناگفته نماند هیچ سبک زندگی مطلوبی وجود ندارد که بتوان به تمام مردم تجویز کرد. فرهنگ، درآمد، ساختار خانواده، سن، قدرت بدنی، محیط خانه و محیط کاری همگی بر سبک زندگی افراد تأثیر دارند.
با‌این‌حال، سلامتی مفهومی پویا است و اجزای سبک زندگی سالم هم گسترش پیدا می‌کند. به‌طوری‌که متخصصان سلامت معتقدند افرادی که توان تطابق و سازش مؤثر با چالش‌ها و استرس‌های زندگی را دارند و مدام در حال یادگیری‌اند، در محیط کار و زندگی قوانین ایمنی را رعایت می‌کنند و همچنین، با عضو شدن در گروه یا خیریه‌ای فعالیت اجتماعی و داوطلبانه انجام می‌دهند، دارای سبک زندگی سالم هستند .
فراموش نکنیم سبک زندگی سالم فقط یک تلاش فردی نیست و بُعد اجتماعی هم دارد چون علاوه بر تلاشی که برای اصلاح سبک زندگی برای خود و خانواده انجام می‌دهیم باید در اصلاح سبک زندگی در محیط کار، محله، شهر و کشورمان و حتی تمام دنیا تلاش کنیم و نسبت به آن بی‌تفاوت نباشیم. مثلاً اگر شیوع عفونت‌ها در جامعه زیاد شود خطر دچار شدن به آن عفونت به‌سرعت گسترش پیدا می‌کند. پس همه ما در گسترش و یا محدود کردن بیماری و عفونت‌ها مسئولیم. درباره پیشگیری از سرطان هم همین‌طور است. متخصصان پیشگیری از سرطان اعتقاد دارند تلاش برای استفاده از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی برای کاهش آلودگی هوا، همکاری و فعالیت‌های داوطلبانه و خیرخواهانه در بهبود زیر‌ساخت‌های شهری و محیط کار برای پیشگیری از سرطان مثل دسترسی به امکانات فعالیت فیزیکی و تغذیه سالم در سطح جامعه و محیط کار، پرهیز از مصرف سیگار و قلیان در محیط‌های بسته، آگاهی‌رسانی و افزایش سواد جامعه در زمینه عوامل خطر سرطان‌زا، ترویج روش‌های صحیح تولید مواد غذایی، استقبال از برنامه‌های پیشگیری از سرطان شامل واکسیناسیون و غربالگری در پیشگیری از سرطان نقش دارند.
ناگفته نماند حمایت‌های مالی و معنوی دولت از پروژه‌های تحقیقاتی که منجر به کشف روش‌های جدید پیشگیری از سرطان شوند، می‌تواند زیر‌ساخت این تلاش‌ها را فراهم سازد.
بنابراین، سلامتی مفهومی مثبت اما پیچیده است که فقط با پول، باشگاه لاکچری، و غذای چرب حاصل نمی‌شود . این انتخاب‌های ماست که سبک زندگی ما را می‌سازد.
