امیرحسین پوپک
دکتر آذین نحوی جو
مری لوله‌ای بلند و توخالی است که دهان را به معده متصل می‌کند و غذا، مایعات و بزاق را از دهان به معده می‌رساند. در انتهای مری دریچه‌ای قرار دارد که از حرکت محتویات معده به مری جلوگیری می‌کند. رشد سلول‌های غیرطبیعی در مخاط مری را سرطان مری می‌گویند.
دو نوع سرطان مری:
- سرطان سلول‌های سنگفرشی مری؛ سلول‌های نازک و تخت که سراسر مری را پوشانده است، ایجاد می‌شود. به‌طور معمول از قسمت بالا و میانی مری شروع می‌شود. این شایع‌ترین نوع سرطان مری است.
- سرطان غددی مری؛ که سلول‌های سنگفرشی در انتهای مری تبدیل به سلول‌های غده‌ای(glandular) ، یعنی شبیه سلول‌های معده می‌شوند. این پدیده را مری بارت گویند. مری بارت می‌تواند تبدیل به سرطان شود که به آن آدنوکارسینوم مری گفته می‌شود.
آمار سرطان مری
سرطان مری به‌طور کلی سرطان شایعی نیست. ششمین رتبه از لحاظ مرگ و میر سرطان‌ها را در سراسر جهان دارا است. مردان نزدیک به سه‌برابر بیشتر از زنان احتمال ابتلا به این بیماری را دارند. در افراد بالای ۶۰سال بیشتر دیده شده است اما در هر سنی ممکن است بروز کند. علی‌رغم آن‌که سرطان مری به‌عنوان سرطانی شایع شناخته نمی‌شود، اما در نقاطی از کره زمین میزان این سرطان بالا است و این مناطق طوری قرار گرفته‌اند که متصل کردن آن‌ها در روی نقشه شبیه به کمربند می‌شود و به آن کمربند سرطان مری گفته می‌شود.
این کمربند از شمال ایران و استان گلستان شروع می‌شود و تا چین امتداد پیدا می‌کند. بر اساس تحقیقاتی که اخیر منتشر شده است، مردم مناطق شرق آفریقا 
هم بیشتر به این بیماری مبتلا می‌شوند. در حال حاضر در کشور ما بیشترین میزان بروز این بیماری مربوط به شهرستان گنبدکاووس استان گلستان است و تحقیقات بسیاری برای یافتن علت آن و پیشگیری از این بیماری در حال اجرا است.
سرطان مری در ایران به لحاظ تعداد، نهمین سرطان است. سالانه بیش از چهار هزار نفر (1890زن و 2482 مرد) در ایران به سرطان مری مبتلا می‌شوند و تقریباً دوهزار نفر بر اثر این سرطان فوت می‌کنند .
عوامل خطر سرطان مری
دلیل اصلی ابتلا به این بیماری مشخص نیست اما برخی عوامل احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند.
- استعمال دخانیات (سیگار و قلیان)
- مصرف تریاک
- رژیم غذایی فاقد میوه و سبزیجات تازه
- نوشیدن چای و مایعات داغ به‌طور متناوب
- فقر و وضعیت اجتماعی و اقتصادی پایین
- چاقی
- مصرف الکل
- سابقه بیماری‌های مری مثل مری بارت، بیماری ریفلاکس (برگشت اسید معده به مری) اسکلرودرمی، اشالازی و غیره
پیشگیری و غربالگری سرطان مری
بهترین کار برای پیشگیری از سرطان مری اصلاح سبک زندگی و پرهیز از عوامل خطر این بیماری است که در بالا به آن‌ها اشاره شده است. متأسفانه هنوز روشی برای شناسایی زودهنگام و غربالگری این بیماری وجود ندارد. متخصصان کشور در حال طراحی روشی هستند که بتوانند این بیماری را زودتر تشخیص دهند و در این راه پیشرفت خیلی خوبی داشته‌اند. در این روش مردم به کلینیک دعوت می‌شوند و یک کپسول را که یک نخ بلند به آن متصل است می‌بلعند. کپسول در معده باز می‌شود و به شکل یک اسفنج در می‌آید. سپس اسفنج باز شده با استفاده از نخ متصل توسط پرستار یا پزشک درمانگاه به بیرون از مری کشیده می‌شود و در هنگام عبور از لوله مری سلول‌های مخاط مری به اسفنج می‌چسبد، سپس مورد آزمایش قرار می‌گیرد. اگر در سلول‌ها علائم سرطان یا پیش سرطانی مشاهده شود، بررسی‌های بیشتر با اندوسکوپی انجام می‌شود و در صورت وجود بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شده و درمان می‌شوند. با این ابتکار دیگر لازم نیست همه مردم اندوسکوپی شوند. این روش مراحل تحقیقاتی خود را سپری می‌کند و امید است نقش مهمی در پیشگیری از سرطان مری و کاهش مرگ و میر آن به‌خصوص در مناطق پرخطر ایفا کند .
علائم سرطان مری
سرطان مری به‌کندی رشد می‌کند و معمولاً در مراحل پیشرفته و خیلی دیر تشخیص داده می‌شود زیرا در مراحل ابتدایی، ممکن است هیچ علامت و نشانه‌ای نداشته باشد. با این وجود نشانه‌های زیر ممکن است به خاطر این سرطان باشد:
- درد و سختی به هنگام بلعیدن
- سوزش سَر دل یا ریفلاکس(برگشت اسید معده به مری) بدتر شده یا جدید
- گیرکردن غذا یا مایعات بلعیده شده
- درد به هنگام بلع
- استفراغ خونی
- مدفوع سیاه قیری
- خستگی مداوم بدون توجیه
- احساس خفگی به هنگام بلع
- ناراحتی و درد در قسمت بالایی شکم به‌خصوص زمان غذا خوردن
- کاهش وزن غیرقابل‌توجیه
- از دست دادن اشتها
تشخیص سرطان مری
آزمون‌های پیشنهادشده برای تشخیص سرطان مری به علائم بیمار وابسته است و شامل موارد زیر می‌شود:
تصویربرداری به همراه بلع باریوم
در این روش مایعی که حاوی باریوم است توسط فرد بلعیده می‌شود تا کل مری را پوشش دهد، سپس از مری عکس گرفته می‌شود تا در صورت وجود مشکل مشخص شود.
آندوسکوپی و بیوپسی
رایج‌ترین روش شناسایی سرطان مری، آندوسکوپی است. اندوسکوپی به پزشک اجازه می‌دهد تا داخل مجرای گوارشی را ببیند. این یک مداخله سرپایی است و نیاز به بستری ندارد. به فرد توصیه می‌شود که حداقل شش ساعت چیزی نخورد و نیاشامد. در مواردی به فرد اجازه داده می‌شود تا دو ساعت قبل از آندوسکوپی مایعات روشن مصرف کند. قبل از انجام آندوسکوپی گلوی فرد را با دارو بی‌حس می‌کنند و یا با داروی خواب‌آور بیمار را خواب‌آلود می‌کنند. پزشک به‌وسیله یک آندوسکوپ(لوله‌ای انعطاف‌پذیر و دارای دوربین) درون مری بیمار را می‌بیند. اگر پزشک به ضایعه‌ای مشکوک شود ممکن است مقدار کمی نمونه از بافت مری را بردارد تا توسط متخصص آسیب‌شناسی جهت تشخیص بیماری آزمایش شود. در صورتی‌که نتیجه نمونه‌برداری مثبت و نشان‌دهنده بدخیمی و یا سرطان باشد، باید مراحل تشخیص و درمانی بیمار با جدیت بیشتر پیگیری شود.
آندوسکوپی همراه با سونوگرافی (EUS)
هدف از انجام این روش آن است که مشخص شود آیا سلول‌های سرطانی در میان سلول‌های دیواره مری پخش شده‌اند یا در میان غدد لنفاوی. در آندوسکوپی فراصوت از آندوسکوپ به‌همراه پروب کوچکی که امواج صوتی آزاد می‌کند، استفاده می‌شود. این امواج با برخورد به هر جسم جامدی مانند، تومور و اندام، باز می‌گردد و توسط پروب شناسایی می‌شود.
آزمون‌های بیشتر
در صورتی که با نمونه‌برداری تشخیص سرطان مری مسجل شود، ممکن است به آزمایشات بیشتری نیاز باشد تا مشخص شود سرطان تا کجا منتشر شده است و به‌اصطلاح مرحله بیماری مشخص شود.
آزمایش خون؛ این آزمایش برای مشخص شدن کم‌خونی و بررسی عملکرد کلیه و کبد انجام می‌شود.
سیتی‌اسکن؛ از اشعه ایکس برای دیدن تصاویر در مقاطع مختلف داخل بدن استفاده می‌شود. برای بیماران مبتلا به سرطان مری سیتی‌اسکن گردن، قفسه سینه، شکم و لگن انجام می‌شود.
اسکن‌پت (Petscan)؛ از این روش برای مشخص شدن مرحله بیماری استفاده می‌شود و فقط برخی از افراد نیاز به انجام این روش تشخیصی دارند.
لاپاروسکپی؛ برای دیدن داخل شکم و برداشتن نمونه و بررسی اینکه تومور به قسمت‌های دیگر منتشر شده است یا خیر استفاده می‌شود.
مرحله‌بندی (staging)
تست‌های شناسایی سرطان مری می‌تواند به پزشک نشان دهد که بیماری تا چه حد پیشرفت داشته و کمک کند که بهترین روش درمان را انتخاب کند. پزشکان مرحله‌های کلی زیر را در نظر می‌گیرند:
مرحله اول: سلول‌های توموری فقط در خود سلول‌های دیواره مری پیدا می‌شوند.
مرحله دوم و سوم: سلول‌های توموری به لایه‌های عمقی‌تر دیواره مری و اطراف غدد لنفاوی گسترش می‌یابند.
مرحله چهارم: سلول‌های توموری فراتر از سلول‌های مری به سایر بخش‌های بدن، مانند استخوان و ریه و یا غدد لنفاوی دوردست، گسترش می‌یابند.
هر چه مردم با علامت‌های این بیماری آشنا باشند و زودتر مراجعه کنند، بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود و درمان آن موفقیت‌آمیزتر است. متخصصان به دنبال روش‌هایی هستند که بتوانند بیماری را در مراحل بسیار اولیه و حتی زمانی که هنوز هیچ علامتی بروز نکرده است تشخیص دهند.
درمان سرطان مری
مهم‌ترین عامل برای برنامه‌ریزی درمان، مرحله بیماری است. درمان هر فرد بر اساس سن، نیازهای تغذیه‌ای، تاریخچه بیماری و وضعیت سلامتی مشخص می‌شود. در درمان سرطان مری شش روش استاندارد وجود دارد: جراحی، انواع درمان‌های اندوسکوپی. درمان با لیزر، پرتودرمانی(رادیوتراپی)، شیمی‌درمانی.
جراحی
جراحی رایج‌ترین روش برای درمان سرطان مری است. نوع جراحی هم‌بستگی به گسترش و پیشرفت سرطان دارد. جراح قسمتی را که سرطانی شده است به همراه قسمتی از بافت سالم اطراف برمی‌دارد.
بیمار ممکن است قبل از جراحی، شیمی‌درمانی و یا رادیوتراپی داشته باشد، تا تومور کوچک‌تر شود. به این روش نئو ادجوانت گفته می‌شود. در صورتی که سلول‌های سرطانی به بیرون دیواره مری منتشر نشده باشد، می‌توان آن را با جراحی درمان کرد.
در جراحی، همه یا قسمتی از مری برداشته می‌شود. اگر همه مری برداشته شود، جراح سعی می‌کند که آن را جایگزین کند با استفاده از معده یا قسمتی از روده. اگر قسمتی از مری برداشته شود، قسمت باقیمانده را به معده متصل می‌کند. گاهی جراحی فقط به‌عنوان درمان تسکینی برای بیمار انجام می‌شود تا بیمار بتواند بلع آسان‌تری داشته باشد.
جراحی برداشتن مری؛ یک روش جراحی است که در آن مری و بافت‌های سرطانی برداشته می‌شود، هدف از این روش برداشتن کامل توده و گره‌های لنفاوی اطراف مری است و همراه این روش ممکن است شیمی‌درمانی و یا رادیوتراپی نیز انجام شود.
برداشتن تومور از طریق آندوسکوپی؛ در مراحل بسیار اولیه سرطان مری، بیمار را می‌توان از طریق آندوسکوپی درمان کرد و نیاز به عمل جراحی باز نخواهد بود. روش‌های مختلف درمانی با آندوسکوپی انجام می‌شود که برخی از آن‌ها در مراحل پیشرفته و به‌عنوان درمان تسکینی هستند.
- آندوسکوپی و گشاد کردن مری: با این روش نقاطی که باریک شده‌اند را گشاد می‌کنند. این روش ممکن است چندین بار تکرار شود.
- آندوسکوپی همراه با جایگزین کردن یک جسم فلزی بنام استنت: در این روش از یک فلز لوله‌ای شکل استفاده می‌شود تا مری باز بماند.
- الکتروکواگولاسیون: در این روش از گرمای تولید شده با جریان الکتریکی استفاده می‌شود تا علائم ایجاد شده توسط تومور را کاهش دهد.
- کرایوتراپی: این روش هم یک نوع درمان تسکینی است که با فریز کردن و خارج کردن تومور و یا کوچک کردن تومور، شرایط را برای بلع آسان‌تر فراهم می‌کند.
درمان با لیزر: از این روش نیز با کمک لیزر برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود.
پرتودرمانی(رادیوتراپی)
در رادیوتراپی از اشعه x برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کنند که دو نوع دارد: پرتودرمانی خارجی که از دستگاه‌های خارج از بدن استفاده می‌شود و پرتودرمانی داخلی که مواد رادیواکتیو را از طریق سوزن، کاتتر یا وایر به‌طور مستقیم به‌داخل تومور تزریق می‌کنند.
شیمی‌درمانی
در شیمی‌درمانی و رادیوتراپی به ترتیب از دارو و اشعه x برای کشتن سلول‌های توموری استفاده می‌کنند که معمولاً به‌عنوان درمان کمکی به جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد اما در افرادی که نمی‌توانند جراحی داشته باشند، به‌عنوان درمان اصلی در نظر گرفته می‌شوند.
لازم به‌ذکر است پرتودرمانی و شیمی‌درمانی که معمولاً به‌عنوان درمان کمکی به جراحی، استفاده می‌شوند. اما در افرادی که نمی‌توانند جراحی داشته باشند به‌عنوان درمان اصلی در نظر گرفته می‌شوند و گاهی قبل از انجام جراحی برای کوچک کردن تومور استفاده می‌شود.
درمان‌های کمکی
بیمار ممکن است تحت شیمی‌درمانی و رادیوتراپی بعد از جراحی قرار گیرد تا اگر سلول سرطانی باقیمانده باشد، نابود شود.
پیش‌بینی روند بیماری
پیش‌بینی روند بیماری یعنی شناخت پیامد مورد انتظار بیماری. هر چه سرطان در مراحل اولیه‌تر تشخیص داده شده باشد، درمان‌ها موفق‌تر خواهد بود. برای پزشک غیرممکن است که پیش‌گویی‌های حتمی و دقیقی را بگوید اما می‌تواند پیش‌گویی‌های جامعی را به بیمار بگوید.
نوع سرطان، اندازه تومور، انتشار آن به سایر قسمت‌های بدن، درگیری گره‌های لنفاوی، سن فرد، وضعیت سلامتی از جمله عواملی هستند که در پیش‌بینی روند بیماری اهمیت دارند.