فاطمه تورنگ
دانشجوی دکترای سیاست‌گذاری تغذیه
بسیاری از مناطق کشور ما کوهستانی هستند و بنابراین، باران و سیل‌های مکرر باعث شسته شدن خاک و کاهش میزان یُد خاک میشود. بر اساس یک قاعده کلی، دریا منبع اصلی یُد محسوب میشود و هر چه فاصله از دریا بیشتر باشد، احتمال کمبود یُد بالاتر میرود. بنابراین احتمال کمبود یُد در کشور ما همیشه بالاست به‌ویژه که مصرف غذاهای دریایی که منبع غنی یُد هستند هم در ایران پایین است. اولین بررسی ملی اختلالات ناشی از کمبود یُد در سال 1368، شیوع گواتر را به‌عنوان نشانگر کمبود یُد در اکثر دانش آموزان مدارس کشور 30 تا 70 درصد گزارش کرد.
چرا باید نمک یُد دار مصرف کنیم
کمبود یُد یکی از اصلی‌ترین عوامل مؤثر بر ضریب هوشی کودکان و ناتوانی‌های یادگیری در جهان است که میتواند تا سیزده نمره ضریب هوشی کودکان را کاهش دهد. کمبود یُد در مادران باردار بسیار خطرناک است که می تواند موجب بیماری کرتینیسم در نوزاد شود. این بیماری موجب عقب‌ماندگی شدید ذهنی و جسمی در کودکان میشود که اگر در بدو تولد درمان نشود، تا انتهای عمر ادامه خواهد داشت.
مصرف نمک یُد دار ساده‌ترین و مطمئن‌ترین روش کنترل کمبود یُد در دنیا است. امروزه در بسیاری از کشورها یُدید پتاسیم به نمک خوراکی اضافه می شود. ایران به‌عنوان اولین کشور شرق مدیترانه نمک یُد دار را تولید و عرضه کرد. پس از عرضه نمک یُد دار، تبلیغات خوبی در صدا و سیما و خانه‌های بهداشت انجام شد و نحوه صحیح نگهداری و مصرف و همچنین اهمیت مصرف نمک یُد دار توضیح داده شد. این اقدام منجر به افزایش مصرف نمک یُد دار شد، به‌طوری‌که در سال 1375 بیش از 95% خانوارهای ایرانی نمک یُد دار مصرف می‌کردند و میزان شیوع گواتر در دانش آموزان به کمتر از 5% کاهش یافت. در سال 2000 میلادی، سازمان جهانی بهداشت از ایران برای حذف اختلالات ناشی از کمبود یُد، تقدیر کرد.
چگونه از نمک یُد دار نگهداری کنیم
نمک یُد دار تصفیه‌شده با پروانه بهداشت را خریداری کنید. این نمک باید در ظروف تیره شیشهای یا پلاستیکی و دور از نور و رطوبت نگهداری شود تا یُد آن حفظ شود. بهتر است تا شش ماه بعد از تولید، مصرف شود زیرا به‌تدریج یُد آن کاهش مییابد. نمک را در اواخر پخت غذا اضافه کنید و سپس درب ظرف غذا را بگذارید تا یُد بخار نشود. توجه داشته باشید که رنگ یُد آبی تا قهوهای است و درصورتی‌که آب به این نمک اضافه شود ممکن است به رنگ آبی در بیاید که فقط نشانه حضور یُد در آن است.
آیا نمک یُد دار سرطان‌زاست
مصرف زیاد همه نمک‌ها از جمله نمک یُد دار برای سلامتی ما مضر است و باعث ایجاد پرفشاری خون، بیماری‌های قلبی و عروقی و سرطان میشود و به همین دلیل همه انواع نمک‌ها را باید کمتر از شش گرم در روز مصرف کرد. در شماره‌های آینده به‌صورت مفصل در مورد مضرات مصرف نمک و راه‌های کاهش دریافت آن صحبت خواهیم کرد. میزان یُد اضافه‌شده به این نمک‌ها بسیار کم است و مصرف آن در مقادیری که یک انسان میتواند طعم شور را تحمل کند، موجب مسمومیت با یُد نمی شود.
مصرف نمک یُد دار بهتر از نمک دریاست
نمک‌های دریایی اگر تصفیه نشده باشند حاوی آلودگی‌هایی مثل فلزات سنگین هستند که به‌سلامتی ما آسیب می‌زند. انواع تصفیه‌شده و دارای پروانه بهداشتی نمک دریا، میزان یُد بسیار کمتری نسبت به نمک یُد دار دارند، بنابراین مزیت چندانی به نمک‌های تصفیه‌شده بدون یُد ندارند و نمیتوانند از کمبود یُد پیشگیری کنند.